Abetendi su primu atóbiu de sa Carta de Montarbu

De Fàbbiu Usala Friàrgiu

Punta de billetu abetendi su primu atóbiu púbbricu de “Carta de Montarbu”.

Fuedhus: 

  • Movimentu linguísticu 
  • Carta de Montarbu 
  • Su sardu in di de oi 
  • Língua Bia-Àterus assótzius-Àterus sardus 
  • Ainas de trabballai 
  • Tentas-Benidori-Arrisurtaus de s’atóbiu 
  • Su chi mi pentzu deu

In custa punta de billetu assentu unu primu tretu de fuedhus chi si podint serbiri in custu atóbiu de su movimentu linguísticu, cun su speru chi siat su primu de medas.

Oi deu seu innoi, ma no apu scioberau de essi innoi a sa fini. Ita bolit nai? Assumancu in d-una manera arrexonada, pentzada, est a nai chi in su mesi de Maju mi sia sétziu e apa pentzau, “bah, su 18 de su mesi chi intrat, de sàbudu, mi nci andu a Bidhanoa de Forru a chistionai asuba de su sardu! In logu de friscura!” Nossi, no est andada aici! Est mellus meda! Est sutzédiu chi una pariga de nosus ant cumentzau a chistionai, on line, a faci apari, calincuna borta fiat una telefonada o àteru, arrexonendi apitzus de custa Carta de Montarbu e Tore Cubeddu, poita a bortas tocat a fai is nòminis e is sangunaus puru, s’at pentzau chi serbiat a si biri oi, in d-una manera prus praxili e oberta nareus, o comentisisiat fortzis in custus mesi, arrexonendi asuba de custa Carta de Montarbu, est nàsciu diaderus un sentidu nou aintru nostu.

Ma circheus de donai unu sétiu a is chistionis, cumentzendi a cumprendi mellus ita si fait lompi a sa Carta de Montarbu e poita iat a podi giuai imoi a totu su movimentu linguísticu.

Chi calincunu, nosus, oindí tenit ancora gana de s’atobiai, de chistionai, de scriri, de fai fainas e a bortas de certai po su sardu, bolit nai chi calincunu, nosus, ancora si pentzaus chi su sardu depat sighiri a bivi in d-una manera o in s’àtera. Custa, po nai, aintru de is arrexonis, meda, chi mancai funt prus stentosas de sbodhicai e a bortas si faint arresci puru in sa faina nosta conca a sa libbertadi de su pópulu e de sa curtura sarda, est un’arrexoni, chi s’aunit, si pinnicat apari in sa manera prus acapiada e strinta.

A parri miu, a tipu candu in su cartoni animau giaponesu Oliver Atton, s’allenadori de fúbbalu cosa suu dhi naràt “la chi tui cun sa bócia nci depis crocai puru, no dha depis lassai mai” allodhu, nosus puru si depeus aguantai a totu aguantai a custa “arrexoni de aunitzamentu“: su benidori de su sardu.

Ma unu benidori de vida, de arrealidadi, de amanniamentu de arrelatas linguísticas e sotzialis, de letzionis in sa scola, de cuntzillus arregionalis, est a nai totu su chi si serbit de fai bivi su sardu líbberu in Sardínnia e no unu benidori, ancora, de acorru, de riserva indiana e de forcrori. Imoi passeus a contai su chi eus fatu nosus conca a custa faina de benidori líbberu in Castedhu cun Língua Bia (LB) e cumenti su trabballu fatu in Castedhu iat a podi essi unu mètodu, un’aina chi su movimentu linguísticu etotu iat a podi manigiai in custu proponimentu de cuntzertadura aunitària, assumancu in su primu tretu de arruga impari e poita s’apat fatu lompi a detzidi de s’atobiai sa primu borta in Montarbu.

LB nascit in su 2016 e cumentzat a fai formatzioni in sardu, cursus, in Castedhu chi, a dolu mannu, est su logu de su monolinguismu chi iat a depi ponni in pentzamentu a totus e una de is primu debbatas iat a depi essi apitzus de is citadis in Sardínnia e su sardu. Gei nci eus a torrai, mancai. Torreus a LB. De cursus ndi fait meda, cun centenas de scientis. LB de su 2016 ancora no s’est arróscia de fai cursus. Ma at fatu àteru puru: atóbius curturalis, unus 40, púbbricus, cursus de Launedhas e de ballu sardu in sardu, atividadi turística. In is annus LB est bessia una comunidadi líbbera, prurali e incrudidora. Si dh’ant nau. “Innoi s’intendeus in domu nosta, no teneus bregúngia de chistionai su sardu“, custu ca sa bregúngia est ancora unu de is probbremas, po nai.

Sa genti si pediat de dhui intrai, ainnantis de su Covid emus fatu 100 tèsseras. LB est bessia una comunidadi aundi is bideas biancas e niedhas arrennesciant a dhui bivi impari, a esisti e a s’acapiai apari. Una comunidadi de cumpeténtzias puru anca scientis, maistus o de manera simpri tzitadinus, podiant atobiai e scioberai su de pigai aici de ndi gosai su brofetu. Su scienti imparai mancai sa gramàtica, su maistu arrennesci a studiai mellus calincuna cosa o agatai mellus àterus logus aundi trabballai o de manera simpri unu logu aundi “cumpartziri speriéntzias e cumpeténtzias“.

Entis e àterus assótzius tzerriànt a LB e su tzitadinu teniat unu logu de andai aundi su sardu fiat bivu, est língua bia, de dha podi intendi e arripiti, no est una língua “arremonada” in is contus a tipu is brunzitus nuraxesus in d-unu museu. Nosus no boleus fait bivi sa língua nosta a tipu repertu archeológicu, de essi arcaicu a mei no mi ndi afutit nudha, deu bollu essi modernu, bollu giogai a Fifa 2022 in sardu!

Totu custu e àteru chi eus a aciungi impari, iat a podi bessiri su movimentu linguísticu? O custa cuntzertadura aunitària? Una comunidadi líbbera, prurali e democràtica de totu is sardus? Custu est sa Carta de Montarbu. Unu logu aundi totus podint aciungi cosa, sa bisura de su sardu e su trabballu insoru, donniunu podit betiri cosa, est e depit essi unu logu incrudidori. Totus funt beni benius e a parri miu totu is chi trabballant conca a sa libbertadi de su sardu e de is sardus iant a depi intrai.

Seus chistionendi de scioberus pagu de cumpartziri impari in d-unu progetu a cumoni po su benidori de su sardu e ancora, unu logu de acaramentu po docentis de manera de ndi bessiri de unu spartzinamentu didàticu chi no si podeus pirmiti prus e no podeus pirmiti prus chi su sardu no esistat in sa scola e in totu is àteras coras de vida sotziali.

Su mètodu de LB si iat a podi agiudai a bessiri nosus sa ghia de sa politica linguística in Sardínnia, ca chi no pigaus nosus is ordinagus in manus, su benidori de su sardu no at a essi de siguru de gosu e de prexu, ma de disisperu, fortzis de morti linguística.

  • Ligidura de sa Carta de Montarbu
  • Obertura de sa debbata
  • Presentada de is assótzius atobiaus e fainas intzoru
  • Presentada de is tzitadinus scàpius e speriéntzas intzoru
  • Proponimentus líbberus
  • Arresúmini pitichedhu
  • Tentas: a si biri un’àtera borta o mellus fatuvatu o deretu a pentzai de apariciai puru sa cunferéntzia oberta de su sardu.

Fotografia: Unsplash

Cumpartzi • Condividi

Lascia un commento / Cummenta

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *

Captcha in caricamento...