marianu iv

Chie fiat Marianu IV?

de Sarvadore Serra Nieddu

Marianu IV de Arborea, nùmene dinàsticu Marianu IV de Serra-Bas, giùighe de Arborea, conte de Marmilla e de su Gotzeanu, visconte de Bas (Aristanis, 1317 – Aristanis, 1375), est istadu su soveranu prus mannu de su giuigadu sardu prus de importu.

Fìgiu de su giùighe Ugone II e de Benedita, at sighidu s’eredidade polìtica de su babbu, chi cheriat mantènnere s’indipendèntzia de su Rennu de Arborea. At ispainadu sa visione sua de indipendèntzia a totu sa Sardigna, torrende a leare sas ideas chi aiant giai tentu siat sos de Serra Bas, siat sas populatziones de s’ìsula, istracas de sas gherras intre sos pisanos e sos genovesos chi si fiant apoderados de sos àteros giuigados.

Sos ligàmenes polìticos chi uniant Arborea cun Aragona fiant particulares, ca rifletiant duos elementos:

  • a un’ala bi fiat sa “licentia invadendi” dada dae su papa Bonifacius VIII a Jaume II d’Aragó, chi de fatu li daiat su tìtulu de re de Sardigna, cando chi in s’ìsula b’aiat giai àteros domìnios (su Giuigadu di Arborea, sas sennorias pisanas in sos territòrios de Gaddura e de Casteddu, sos possedimentos de sos Dorias in su setentrione, su comune lìberu de Tàtari);
  • a s’àtera bi fiat su fatu chi sunt istados sos Arboreas a pedire sa collaboratzione de sa corona de Aragona pro bìnchere s’ùrtima resistèntzia militare pisana in sos ex giuigados de Càlari e Gaddura. 

B’at àpidu, duncas, una casta de ecuìvocu istòricu e polìticu: a un’ala sos giùghes arborenses bidiant sos aragonesos petzi comente alliados militares chi los podiant agiuare in sa cunchista de su restu de Sardigna a dannu de Pisa; a s’àtera su soveranu de Aragona bidiat sos de Serra-Bas come feudatàrios de torrare a tzeracos, a pustis de nch’àere bintu sos pisanos.
Su fatu istat chi sas duas dinastias teniant una visione diferente de su podere: sa domo reale de Bartzellona si riferiat a su podere feudale de tipu europeu; in Sardigna, imbetzes, su feudalèsimu non bi fiat istadu mai e duncas sos giùighes no lu reconnoschiant e, mescamente, non si podiant cunsiderare subordinados a su soveranu catalanu. A sa prima Ugone II at pessadu de non s’opònnere a s’impostatzione feudale chi Jaume II cheriat dare a s’alliàntzia, ma custa fiat petzi una manera de istransire sa gherra direta.

Sos res de Aragona cheriant mantènnere s’alliàntzia cun sos Arboreas; dae Jaume II a Alfons IV a Pere IV, ant chircadu in cada manera de si garantire sa fidelidade de sos giùighes de Aristanis. Pro custa resone sos aragonesos ant atribuidu rangu soveranu a su giùighe e a sos fìgios suos, astringhendeˑlos in ligàmenes de parentiu cun cojuios, mantenendeˑlos a corte e cunferendeˑlis tìtulos baronales (su rangu prus de importu cuntzèdidu a Ugone II est istadu su de visconte de Bas, in Catalugna; b’at de cunsiderare chi sa calidade de visconte fiat sa prus de importu in sa nobilesa catalana, a pustis de su soveranu chi in ie fiat petzi conte). Sos fìgios de sos Arboreas, in su tzerimoniale de corte, fiant cunsiderados petzi in dae segus de sos infantes de Aragona. Ma custas cuntzessiones non sunt bastadas a cambiare sos de Serra Bas in òmines ricos, est a nàrrere in barones vassallos de su re aragonesu.

A marcare sa diferèntzia intre su cuntzetu de vassallàgiu in sa mente de su soveranu de Aragona e s’idea de giuigadu lìberu chi teniant sos Arboreas, bi fiat su fatu chi in sa corte de Bartzellona sos fìgios de su giùighe non teniant perunu tìtulu, ca pro su giùighe cale si siat rangu baronale diat èssere istadu prus bassu de su de su giùighe etotu. Semper e cando sos ligàmenes, fintzas parentales, intre sos Aragonas e sos Arboreas fiant cosa de importu; in prus, sa presèntzia de sos cadetes giuigales in sa corte aragonesa fiat fitiana. Fintzas a Marianu IV de Arborea, segundugènitu de su giùighe Ugone II, visconte de Bas, l’aiant educadu, cunforma a sa voluntade de su babbu, in sa corte de Alfons IV, conte de Bartzellona e duncas soveranu de Aragona.

Marianu at leadu parte in manera ativa a s’incoronatzione de Pere IV el Cerimoniòs, fìgiu de Alfons IV, in su 1336; ma cando l’est mortu su babbu, in su matessi annu, si nch’est ghiradu a Aristanis. Semper in su matessi annu, in Bartzellona, s’est cojuadu cun sa nòbile catalana Timbora de Rocaberti (fìgia de su visconte Dalmau), chi l’at dadu bator fìgios: Ugone, Beatritze, Leonora e una pitzinna morta primidia in su 1346.

In su 1339, a su donnikellu Marianu, Pere de Aragona l’at reconnotu sos tìtulos de visconte de Bas (Catalugna), conte de Marmilla e de su Gotzeanu (territòriu chi nde faghiant parte sas curadorias de Dore cun Oroteddi, Nùgoro, Otzana, Sarule, e fintzas cudda antiga de Anela). Custos possedimentos (extra Judicatum) de fatu ant rèndidu a Marianu vassallu de su re aragonesu de Sardigna e Còrsica. Custu raportu l’ant postu in craru fintzas in forma esteriore, e infatis in sas insinnas personales suas bi fiant, subra de s’àrbore israighinadu, sos palos catalanos.

Cando fiat conte de su Gotzeanu e no aiat galu su tìtulu de judex, cun una mossa polìtica àbile at torradu a populare sa bidda de Casteddu de Gotzeanu (su Burgu, in sardu), e at restauradu su casteddu antigu pro difèndere sa làcana de susu de su giuigadu. In cue, comente conte, s’est dadu ite de fàghere pro megiorare s’agricultura. In custu tempus at emanadu una prima sèrie de normas giurìdicas iscritas chi regulaiant mescamente su pastoriu e sa massaria, pro nde megiorare sa produtividade, e in parte trataiant su deretu penale; pustis custas normas ant a intrare in sa Carta de Logu de sa fìgia Leonora.

Sos fìgios Ugone, Beatritze   e Leonora, nàschidos a pagu distàntzia s’unu dae s’àteru in Molins de Rei (Catalugna) cando issu fiat galu conte de Marmilla e de su Gotzeanu, est a nàrrere in antis de artziare a su tronu de Arborea (1347) , pustis ant vìvidu in Aristanis e in su casteddu de su Gotzeanu.

Una lìtera imbiada dae Aymeri VI de Narbona (1341-88) a su re Pere IV de Aragona, imbènnida in sos Archìvios Reales de Bartzellona, acrarat su fatu chi sa mugere Beatritze fiat sa segundugènita de Marianu, a pustis de Ugone e in antis de Leonora: in sa lìtera, infatis, su visconte reclamaiat su tronu arborense, a pustis de sa morte de su connadu (1383), pro s’erede suo Guillem I. Leonora però s’agataiat in Sardigna e at ischidu isfrutare sa situatzione in favore suo.

Beatritze s’est cojuada in su 1361, in antis meda de Leonora, at tentu fìgios medas e dae su testamentu suo si cumprendet cantu esseret istada rica sa doda sua. Beatritze est istada sa prima de sos frades a mòrrere in su 1377, e su nebode suo Guillelm II at dèvidu isetare su 1407, s’annu chi est mortu Marianu V, pro devènnere giùighe.

In su 1347, cando est mortu su frade Pedru III, Marianu est istadu proclamadu giùighe de Arborea dae sa Corona de Logu.

A pustis de àere mantesu pro prus de bìndighi annos s’alliàntzia cun sa Corona de Aragona cunforma a sa lìnia diplomàtica de su babbu, Marianu s’est abbigiadu chi sa polìtica de Pere IV previdiat s’inserimentu graduale de sa Sardigna in s’òrbita aragonesa e, a pustis de sa cunchista de S’Alighera dae bandas de sos catalanos, chi in s’ìnteri fiant in gherra cun sa famìlia de sos Dorias in su nord Sardigna, in cabudanni de su 1353 at iscadenadu una gherra destinata a durare fintzas a su 1420 cando, cun sa bèndida de sas prerogativas soveranas dae bandas de Guillelm III de Narbona, su giuigadu s’at a estìnghere. Ma cando rennaiat Marianu Arborea at mantesu su controllu de sa gherra. S’esèrtzitu de su giuigadu, cun atacos lestros e imprevidìbiles, at custrintu sos catalanu-aragonesos a si retirare dae totu sos territòrios de s’ìsula, a parte sa roca de Castel di Castro (Casteddu) e   S’Alighera.

Marianu, in s’ìnteri, fiat ponende a bandas dinare, comporende trigu in su mercadu mediteràneu pro lu torrare a bèndere; custu fiat un’agiudu mannu pro sos tempos de carestia.

A pustis chi, pro pagu tempus, b’at àpidu paghe, in su 1365 sa gherra at torradu a cumintzare cun derrotas manna pro Aragona: Pedro De Luna at ghiadu un’esèrtzitu fintzas a sas muras de Aristanis, sena carculare sos casteddos possèdidos dae sos sardos, chi in s’ìnteri fiant cumintzende una gherra natzionalista. A s’esèrtzitu catalanu-aragonesu, chi a palas non teniat peruna defensa, l’at intrapuladu s’atacu cumbinadu de Marianu e de su fìgiu Ugone (giùighe venidore), chi ant bintu unas cantas batallas.

Marianu, a parte sas capatzidades militares suas, at fatu meda fintzas comente òmine de guvernu e legisladore: comente amus bidu, est su suo su còdighe rurale chi pustis l’at torradu a leare in manu sa fìgia Leonora, ponendeˑlu cun àteras leges in sa Carta de Logu famada.

Issu, in prus, teniat ballassa cun pessonàgios mannos de su tempus suo, comente, pro nàrrere, Santa Caterina de Siena. Sos bisos suos, però, los at truncados sa morte, in su mese de maju de su 1375, pro neghe de sa peste chi, a cumintzos de su   sèculu XV, in su mamentu chi su giuigadu fiat prus forte, forsis at mortu fintzas sa fìgia Leonora.

Marianu IV fiat s’ùnicu soveranu arborense chi si nde connoschiat unu retratu, de cando fiat giòvanu, insertadu in su polìticu de sa crèsia de Santu Nicola de Otzana. Pustis s’istòricu Frantziscu Tzèsare Casula, in su 1981, at individuadu in sas bator mènsulas de s’àbside de sa crèsia di Santu ‘Engiu sas bisuras de Marianu, de sos fìgios Ugone III e Leonora e de su ghèneru Brancaleone Dòria. Sa famìlia giuigale, infatis, residiat a s’ispissu in su casteddu de Murriali de Sàrdara chi fiat a curtzu.

Un’àtera iscoberta interessante est istada sa de sos bator dinares de Arborea, chi a pàrrere de calicunu los aiant coniados in sos rennos de Marianu e de Ugone III (ma no est dimustradu), cando si pessaiat chi su giuigadu no aeret un’ imprenta de dinare e b’aeret petzi dinare aragonesu.

Foto de presentada: Wikipedia

16 mar 2021

Cumpartzi • Condividi

Lascia un commento / Cummenta

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *

Captcha in caricamento...